Interview over de ‘garde-malades’ in Benin

Wanneer iemand in België gehospitaliseerd wordt, kan hij of zij niet alleen rekenen op medische zorg, maar ook op de “hoteldiensten” van het ziekenhuis. De patiënt krijgt drie keer per dag een maaltijd in zijn kamer, hij wordt indien nodig gewassen door het personeel, zijn wonden of verbanden worden verzorgd door het verplegend personeel, het onderhoud van de kamer wordt verzekerd door een gespecialiseerd team.

Kortom, onze ziekenhuizen bieden een complete service aan hun patiënten. Familieleden en vrienden kunnen op bezoek komen tijdens de afgesproken bezoekuren. Als Europeanen beschouwen wij dit als vanzelfsprekend.

Niets is minder waar in Afrika. In Benin zorgen ‘garde-malades’ (ziekenwakers) voor de patiënt. We hebben hierover een gesprek met Antoinette, die voor de Stichting in Benin werkt.

Wat is een “garde-malade”? Wat is zijn of haar rol?

Een garde-malade is een fysieke persoon, een lid van de familie van de patiënt, die hem/haar gezelschap houdt tijdens zijn/haar verblijf in het ziekenhuis. Zoals gebruikelijk in Afrika hecht de bevolking veel belang aan het gezin, vooral wanneer er een gebeurtenis is die het gezin treft (ziekte, overlijden, huwelijk, doop… enz.).

De garde-malade is de persoon die in naam van de familie en uit liefde of vriendschap aan het bed van de gehospitaliseerde patiënt blijft tot hij genezen is. Hij zorgt voor de kleine noden van de patiënt zoals het bereiden van zijn voeding, het geven van medicatie volgens de voorgeschreven uren, toezicht, het wassen van de patiënt, het onderhouden van het beddengoed, het helpen bij de verzorging van de patiënt, mentale ondersteuning, het bemiddelen met het medisch personeel en de ziekenhuisadministratie …. De ondersteuning door de garde-malade is psychologisch belangrijk voor het welzijn van de patiënt, maar verhoogt de kosten voor de familie..

Is dit een gangbare praktijk in alle ziekenhuizen? Zowel private als openbare ziekenhuizen?

Ja, het systeem met de garde-malades is overal van toepassing, ongeacht in welk ziekenhuis de patiënt is opgenomen (private of openbare ziekenhuizen of traditionele therapeutische centra).

Is er een overeengekomen taakverdeling tussen het medisch en/of verplegend personeel en de garde-malades?

Er is inderdaad min of meer een taakverdeling. De toediening van de geneesmiddelen en de opvolging van de patiënt worden toevertrouwd aan de garde-malade. Zo voelt de garde-malade zich nuttig. Bovendien neemt hij op die manier een aantal taken over van de gezondheidswerkers die sowieso met te weinig zijn voor het aantal patiënten. Er zijn ook zieken die de de gezondheidswerkers liever niet opvolgen zoals bijvoorbeeld patiënten die lijden aan incontinentie of diabetes met amputaties.

Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de garde-malade de regels van de zorg en de hygiëne correct toepast?

Op dit niveau is het vaak moeilijk omdat het merendeel van de garde-malades geen kennis heeft van ziekenhuishygiëne. Er worden wel bewustmakingssessies gegeven, wat de taak iets gemakkelijker maakt.

Is de garde-malade ook betrokken bij de therapie?

Ja, de garde-malade is betrokken bij de therapie omdat hij de de inname van de medicatie volgt, hij volgt ook de evolutie van de gezondheidstoestand en informeert de gezondheidswerker wanneer dat nodig is. En in het geval van revalidatie is het de garde-malade die verantwoordelijk is voor het helpen van de patiënt.

Maakt het systeem met de garde-malades het soms niet moeilijker voor het ziekenhuispersoneel? (Geluid, ruimtegebrek, storing, hygiëne…)

Dat is inderdaad een probleem voor alle gezondheidscentra, maar zij proberen er mee te leven omdat ze sowieso niet zonder de hulp van de garde-malades kunnen. Er zijn immers te weinig personeelsleden in de centra.

Heeft het systeem met de garde-malades invloed op de organisatie van het ziekenhuis?

Natuurlijk, de garde-malades nemen plaats in en belemmeren zo de circulatieruimte voor de gezondheidswerkers. Dat maakt hun taak er niet gemakkelijker op. Ook maakt het systeem met de garde-malades het niet eenvoudig om de rusttijden van de patiënten te beheren.

De gardes-malades zijn meestal naaste familieleden: man, vrouw, broer, zus, … Gaat het soms ook om verre familie of vrienden?

Nee, het gaat altijd om mensen die heel dicht bij de patiënt staan omwille van de veiligheid en het vertrouwen.

Wat als een familielid of vriend niet direct beschikbaar is?

Het komt zelden voor dat er niemand beschikbaar is. Een ziek familielid vergezellen wordt immers beschouwd als een gebaar van liefde. Zodra er nood is aan een garde-malade, zijn meerdere personen kandidaat om die verantwoordelijkheid op te nemen.

Aangezien er niet veel ziekenhuizen in elke regio zijn, moeten de garde-malades soms van ver komen, neem ik aan?

Er zijn er die van ver komen en er zijn er die van dezelfde plaats zijn als waar het hospitaal gelegen is. Alles hangt af van de herkomst van de patiënt.

Waar verblijven de garde-malades gedurende de periode waarin ze de zieke verzorgen?

Ze slapen in de open lucht of in de zalen of soms op de vloer naast het bed van de patiënt. Ze willen immers dicht bij hun ziek familielid zijn.

Waar en hoe bereiden ze eten voor en doen ze de was voor de zieke, maar natuurlijk ook voor zichzelf?

In openbare centra is er altijd een plek om te koken en de was te doen, maar in private centra is het soms moeilijk. De garde-malade moet zelf een kook- en wasplek improviseren of in het ergste geval eten kopen aan de kant van de weg en de vuile kleding naar familie in het dorp sturen om ze te laten wassen.

De garde-malades zitten zonder inkomen zolang ze voor de zieke moeten zorgen. Ze kunnen dan immers zelf niet werken. Hoe kan dit probleem worden opgelost?

Dat is inderdaad een negatief aspect en een punt van zorg voor de garde-malades. Tot nu toe is er geen oplossing voor. Wat zij soms doen, is met een beurtrol werken zodat de financiële impact minder wordt. Al met al heeft het systeem van de garde-malades altijd een negatief gevolg voor de garde-malade zelf.

Wat gebeurt er met patiënten met een chronische of langdurige ziekte? Hun garde-malades kunnen toch geen maanden of zelfs jaren bij de patiënt blijven ? Werken ze dan soms met een beurtrol-systeem?

Ja, een beurtrol-systeem is heel gebruikelijk, ongeacht de duur van de periode. Op die manier kunnen de garde-malades af en toe naar huis of hun professionele activiteiten opnieuw tijdelijk uitvoeren.

Zijn de garde-malades geen risico voor de verspreiding van besmettelijke ziekten of virussen?

Dit is mogelijk omdat de controle van de garde-malades niet altijd gemakkelijk is en Afrika zo gebonden is aan zijn gewoontes. Soms wordt de garde-malade ook zelf ziek. Vandaag zien we geen oplossing voor deze situatie.

De Stichting heeft al veel geïnvesteerd in de verbetering van de leef- en werkomstandigheden van de garde-malades. Mede dankzij een donatie van de provincie West-Vlaanderen in 2017 werden er onder meer kook-, was- en slaapgelegenheden voor hen gebouwd.